Thema ‘keukens’

‘Keukens’ is een thema bij de hoofdstukken ‘bouwen en indelen’, ‘inrichting’ en ‘installaties en apparaten’. (Zie de aanbevelingen.)

De keuken is een buitengewoon complexe en ook centrale ruimte waarin bijna alle autistische en veel zintuiglijke kenmerken in het spel zijn. Daarom worden er veel aanbevelingen over gedaan; zo’n 7% van alle aanbevelingen op deze website. Thuis in een gezin, en niet minder in behandel- en verblijfsinstellingen is de keuken een centrale ontmoetingsruimte die tal van sociale functies vervult: het koken uiteraard en meestal vinden er ook gezamenlijk maaltijden plaats, al dan niet met ‘nazit’. Het is ook een plek waar informatie en ervaringen worden gedeeld en activiteiten worden afgestemd. In veel behandelinstellingen is het bovendien een welbewuste leeromgeving.

De keuken stelt hoge eisen aan een groot aantal zintuigen, vooral aan het gehoor en het reukvermogen, maar ook aan de tast waar het de omgang met heet water en kooktoestellen betreft; motorische onhandigheid verdient in de keuken extra aandacht wegens de gevaarsaspecten.
De keuken is ook een complexe omgeving omdat de meeste van deze aspecten gelijktijdig aan de orde zijn. We noemen er vier:

Sociaal
In het algemeen kiest men het liefst voor een open keuken, d.w.z. een waarin kan worden gegeten of waarmee de eetkamer in open verbinding staat. Open keukens zijn in de mode en hebben een aantal voordelen, ofschoon sommigen daartegen juist in opstand komen. De voordelen zijn ten eerste dat de keuken zo het best tot zijn recht komt als centrale ontmoetingsplaats waar veel van het sociale leven (en/of de milieutherapie) zich afspeelt. Ook is de keuken een goede leeromgeving ter voorbereiding op het latere leven, of dat nu in een instelling is of (begeleid) zelfstandig. Men kan er veel vaardigheden opdoen, in de eerste plaats natuurlijk het bereiden van een maaltijd, maar ook veel andere. Daaronder het plannen, de voorraden bijhouden, inkopen doen, samenwerken.
Afgesloten keukens hebben onder meer het voordeel dat geluiden en geuren niet door het hele huis of de instelling gaan.
Het samen eten biedt in beide gevallen sociale uitdagingen en leermomenten.

Vooral in verblijfhuizen en in behandelhuizen die voorbereiden (semi-)zelfstandig wonen is het raadzaam dat er ‘aan de achterkant’ van de keuken direct contact is met de samenleving. Zo verdient de mogelijkheid aanbeveling om leveranciers aan de deur te laten komen (en zo mogelijk zelf in gewone winkels boodschappen te doen).

Een veel algemener sociaal aspect van keukens betreft de trend in de gehele samenleving, en behandel- en verblijfhuizen in het bijzonder, om eigen zit- slaapkamers meer dan voorheen van een eigen keukentje te voorzien. Het is aan te raden deze individualiseringstrend in gedachten te houden bij het ontwerpen en renoveren van voorzieningen.

Zintuiglijk
Zintuiglijke problemen geven bij de keuze voor een gesloten keuken vaak de doorslag; als keukenlawaai en/of de etens- of kookgeuren onverdraaglijk zijn dan moet men de voorkeur voor een open keuken opgeven.

In behandel- en verblijfhuizen wordt sterk aangeraden om in de keuken mengkranen met een ingebouwde temperatuurbegrenzer te installeren.

Geluid producerende keukenapparatuur zoals de motor van de afzuiginstallatie kan beter buiten de keuken worden geplaatst; ook de kanalen dienen dan te worden geïsoleerd.
Het gebruik van mixers, koffiemolens, blenders e.d. kan men het best zoveel mogelijk beperken tot tijden dat de betreffende bewoner buiten gehoorsafstand is. (Zie voor thuis hier.)
Onder meer omdat het neerzetten van glas en aardewerk voor velen een onaangename ‘tik’ geeft, wordt aanbevolen om hiermee bij de keuze van een aanrecht-oppervlak rekening te houden. Een roestvrij stalen aanrecht met wafelprint is één van de betere mogelijkheden.

Goede keukenverlichting is een aandachtspunt wegens problemen die mensen met autisme met diverse soorten kunstlicht kunnen hebben, maar bovendien omdat daar een goede werkverlichting extra nauw luistert en deze in veel keukens problemen oplevert.

Oriëntatie
Oriëntatie in de tijd. In gezinnen en instellingen vindt in de open keuken vaak dagelijkse coördinatie plaats van de activiteiten van de huisgenoten. Meestal is het dan ook een goed idee om daar een prikbord, rooster e.d. aan de muur te bevestigen.

Tegelijk komt het er ook bij het keukengebeuren op aan de tijd goed in de gaten te houden. Behalve eier- of kookwekkers wordt dan ook aangeraden om een – niet tikkende of zoemende – klok in de keuken aan te brengen.

De keuken dient goed geordend te zijn: vaste plaatsen voor keukengerei e.d., praktisch geordende keukenkasten en bereidingsplaatsen in een logische, functionele volgorde.

Cognitief en zintuiglijk
De keuze voor een kooktechniek (elektrisch, inductie of met gas) is tegelijkertijd afhankelijk van cognitieve en zintuiglijke sterke en zwakke kanten. (Zie o.a. aanbeveling 139 thuis.)

Een korte, maar zeer aan te raden bron van tips voor de inrichting van de keuken is het hoofdstuk daarover in “Living in the Community. Housing Design for Adults with Autism” van Andrew Brand, hier.

sommigen