Zoning binnen één ruimte: Mostafa’s unieke experiment

Zoning is een concept dat wordt toegepast op de indeling van een aantal ruimten of een heel gebouw, maar ook op de schaal van één ruimte, zoals een huiskamer of een klaslokaal. (Zie zoning.)

Magda Mostafa die het begrip ‘zoning’ in deze betekenis waarschijnlijk heeft geïntroduceerd, beschrijft zo’n kleinschalige toepassing die ook wel ‘spatial sequencing’ of ‘compartimentering’ wordt genoemd.

Zij voerde een experiment uit in een klaslokaal dat, voor zover ons bekend, tot dusver het enige is waarin het effect van een concrete architectonische maatregel gericht op autisme, in empirisch onderzoek wordt vastgesteld.

Het komt erop neer dat in het klaslokaal plekken, of ‘work stations’ worden afgeschermd met kamerschermen, grote kasten en dergelijke waarin een kind, als dat nodig is enige tijd kan doorbrengen. De afgeschermde ruimte is consequent hetzelfde ingericht, is ook geschikt voor één-op-één-onderwijs en is gekoppeld aan specifieke functies en activiteiten: hier doen we altijd dit. Daarmee ondersteunt de ruimte de centrale coherentie. Door een stabiel ingerichte ruimte of plek te reserveren voor één activiteit wordt een situatie gecreëerd waarin een gehele set details met dezelfde activiteit verbonden wordt.

Al na twaalf weken bleek deze beperkte – want alleen in de klas toegepaste – rangschikking tot resultaten te leiden die zonder meer spectaculair waren, ook al waren de groepen klein: 6 in de experimentele en 6 in de controlegroep, de klassengrootte op de onderzochte school. De concentratietijd werd 2,4 maal langer, de reactiesnelheid 4,4 maal korter en de frequentie van ‘vreemd gedrag’ daalde van 2,8 naar 1,3. Let wel: ‘vreemd gedrag’, zoals hier begrepen, is een van de drie kernsymptomen van het autisme waarvan de uitingen op school dus met meer dan de helft afnamen.

Mostafa kon dat nog niet bewijzen, maar hoopt wel op een effect van ‘sequencing’ op het zo belangrijke generaliseren. Als het kind de afgeschermde plek betreedt waar de meubels, hulpmiddelen en de leerkracht per activiteit altijd op dezelfde manier zijn opgesteld, neemt de voorspelbaarheid toe; het kind krijgt de gelegenheid zich onder die condities te oefenen en, zoals we zagen, met goed resultaat. Mostafa’s hypothese is dat het eenmaal tot concentratie geconditioneerde kind in staat is deze concentratie ook buiten een gecontroleerde omgeving op te brengen en deze dus te kunnen generaliseren.

Dit onderwerp is overigens nauw verbonden met het thema ‘Time-out ruimten’. Daar komen nog enkele auteurs van wat wij ‘de kernliteratuur’ hebben genoemd aan het woord die zich eveneens hebben uitgesproken over afgegrensde of afzonderlijke ruimten binnen, buiten en aan de rand van het klaslokaal.

*Mostafa