Visualisaties op school

Aanbeveling 105
Visualisaties dienen om orde te scheppen en de weg te vinden. Opgeborgen spullen moeten vindbaar zijn met behulp van foto’s, teksten, labels e.d. Visualisaties kunnen ook worden gebruikt om de functie van lokalen en andere ruimten aan te duiden en als routeaanduiding.

Hoofdstuk (thema)
Inrichting (visualisaties)

Wegens
Centrale Coherentie, Schakelen, Zwak voorstellingsvermogen, Zintuiglijke gevoeligheid, Executieve functies (geheugen)

Teneinde
de ruimelijke (en sociale en educatieve) oriëntatie te bevorderen.

Uitwerking
Zoals uiteengezet in het thema visualisaties omvatten deze een zeer breed scala aan foto’s, kleuren, teksten e.d. Voorbeelden zijn letters, foto’s of ander beeldmateriaal, kleuren of teksten op kasten die afbeelden wat erin zit. Ze kunnen worden bevestigd op deuren, kasten, bij haken in garderobes en kleedkamers ter aanduiding van gebruiker en gebruik. Zij kunnen op bakken, dozen, laden e.d. worden aangebracht en verwijzen naar de inhoud ervan. Hetzelfde geldt voor roosters, programma’s en andere hulpmiddelen waarmee de activiteiten in school worden gestructureerd. Bewegwijzering is ook een belangrijke toepassing.

Bewegwijzering
De oriëntatie in een schoolgebouw vereist in de eerste plaats een overzichtelijke fysieke en visuele structuur. Vooral voor jonge autistische kinderen hebben driedimensionale objecten vaak een grotere communicatieve waarde dan tweedimensionale plaatjes, pictogrammen en dergelijke, samen te vatten in het motto de ruimte spreekt.

Visualisaties blijven echter nodig en is als aanvulling op een leesbaar grondplan des te belangrijker, zoals twee extern schoolgaande Kannerhuis-jongeren laten weten. De een: “Als je ergens nog niet geweest bent en je moet zoeken naar een lokaal, hang genoeg bordjes op. Er hangt soms pas een bordje als je het lokaal al kunt zien. Dan ben ik al vaker fout gelopen. Of ze hangen op onopvallende plekjes, of ze houden ineens op. Je moet de dingen makkelijk kunnen vinden.”
De ander: “Oriëntatie is een heel belangrijk punt. Duidelijke routing, overzichtelijk gangenstelsel, bijvoorbeeld met galerijen en niet met halletjes. Tegenwoordig willen ze speels ontwerpen, met atriums, maar dat maakt het niet overzichtelijk. Bordjes in de gang en ook naambordjes én foto’s bij gesprekskamers van bijvoorbeeld de schoolpsycholoog.”

Met goede bewegwijzering, kortom, zijn autistische leerlingen enorm geholpen. Behalve bordjes, pijlen en dergelijke, valt ook te denken aan met kleur gemarkeerde routes, zoals men die wel aantreft in ziekenhuizen.

Visuele ondersteuning
In scholen met autistische leerlingen worden visualisaties ‘visuele ondersteuning’ genoemd door de zeer aanbevelenswaardige ‘autisme gereedschapskist‘ (The Autism Toolbox), waaraan we veel van het volgende ontlenen. Men introduceert het onderwerp als volgt: “We vertrouwen allemaal in bepaalde mate op visuele ondersteuning – dagboeken, doe-lijstjes, uitgebreide netwerken van post-its of boodschappenlijstjes op de achterkant van een envelop. De mogelijkheden van visuele ondersteuning is bijna onbegrensd, maar ze dienen alleen te worden gebruikt als ze passend en effectief zijn en ze dienen geregeld te worden geëvalueerd als deel van een ruimer evaluatieproces. Als ze willekeurig worden gebruikt dan worden ze op zijn minst ineffectief en in sommige gevallen schadelijk voor de sociale en psychologische ontwikkeling. In een aantal gevallen kan het gebruik van visuele ondersteuning significant bijdragen aan het vermogen van een leerling om zijn omgeving de baas te blijven, ongewenst gedrag bij te sturen en meer productief te werken. (…) Sommige kinderen, onder wie de cognitief best functionerende, kunnen altijd wat extra steun en structuur gebruiken om zichzelf te organiseren en toegang te krijgen tot de sociale, en leeromgeving.”

Hier heeft visuele ondersteuning een veel bredere functie dan alleen om de fysieke omgeving meer ‘leesbaar’ en gemakkelijker toegankelijk te maken; het wordt op uiteenlopende onderwerpen en door de gehele gereedschapskist toegepast. Het is duidelijk dat veel autismekenmerken – zoals de gereedschapskist zegt – “het vermogen verminderen om contextuele informatie uit de te filteren en te gebruiken.”
Vier van de volgende zeven voorbeelden van visuele ondersteuning betreffen de fysieke omgeving en dienen zowel in het klaslokaal als in de hele school te worden toegepast:

  • Het aangeven van de functie van gebieden (zoning) en van de inhoud van kasten
  • Visuele hulpmiddelen of systemen om leerlingen in staat te stellen om aan te geven dat ze steun nodig hebben, bijvoorbeeld een kaart waarmee ze een time-outvraag kunnen doen
  • Visuele menu’s
  • Richtingspijlen om leerlingen te ondersteunen in de rij voor de lunch, e.d.
  • Ruimten markeren waartoe de toegang verboden is
  • Duidelijk gemarkeerde uitgangen
  • Een dienstregeling in pictogrammen (voor sommige leerlingen zal een schriftelijke tijdschema volstaan)

Visualisaties voorbij de ruimtelijke omgeving (direct aan de gereedschapskist ontleend)
Over de toepassingen die buiten het kader van deze website vallen, geven we toch enkele opmerkingen uit de gereedschapskist door:

  • Kinderen en jongvolwassenen op het autistisch spectrum reageren meestal beter op visueel gepresenteerde informatie dan op taal en verbale instructie
  • Moeilijkheden bij het interpreteren van onuitgesproken betekenissen achter woorden kan leerlingen kwetsbaar maken voor de bedoelingen van anderen. Wegens hun zichtbare sociale naïviteit worden ze vaak een gemakkelijke mikpunt. Ze kunnen hier niet altijd adequaat op reageren. Pas je ondersteuningsstrategie daaraan aan en bied visuele ondersteuning om hun leerproces te bevorderen.
  • Leerlingen op het spectrum kunnen vaak alleen met behulp van langdurige en specifieke steun het reguliere lesprogramma volgen. Taken moeten daartoe waarschijnlijk worden gedifferentieerd. Een van de ‘tools’ daarvoor is geïndividualiseerde visuele communicatieondersteuning
  • In het reine komen met onbekende en niet-vertrouwde nieuwe situaties kan een probleem zijn. Bij het plannen van, en het voorbereiden daarop kunnen strategieën worden gebruikt waar toepasselijke visuele ondersteuning een rol in kan spelen.

Speciale tips voor alle visualisaties (direct uit de gereedschapskist afkomstig)
Ouders en andere relevante betrokkenen moeten over kopieën kunnen beschikken van alle in de klas gebruikte visualisaties ter wille van de consistentie. Zelfs als deze thuis niet van toepassing zijn, is het nodig dat ouders op de hoogte zijn van de gebruikte strategieën.

Het is essentieel dat alle relevante medewerkers zich bewust zijn van de potentiële problemen van een leerling en de gestelde doelen of strategieën, inclusief de visuele ondersteuning die op de betreffende terreinen wordt toegepast, d.w.z. kantine, en schoonmaak- en kantoormedewerkers, onderwijsondersteuners en andere dan de eigen leerkrachten.

*

Kannerhuis

gereedschapskist
Dunlop, Aline-Wendy, Charlene Tait, Alison Leask, Lisa Glashan, Anna Robinson and Helen Marwick, The Autism Toolbox. An Autism Resource for Scottish Schools, Edinburgh, The Scottish Government, St Andrew’s House, March 2009. PDF
tijdschema
Zie aanbeveling 104 over oriëntatie in de tijd
error: